Mózg jako narzędzie prognozowania: neurobiologiczne spojrzenie na emocje

Niedawno natrafiłem na fascynujący wywiad wideo na kanale The Diary Of A CEO. Steven Bartlett rozmawiał z jedną z czołowych neurobiologów naszych czasów – dr Lisą Feldman Barrett. Ich rozmowa zatytułowana «(Major Discovery) No.1 Neuroscientist: Anxiety Is Just A Predictive Error In The Brain!» została opublikowana 17 kwietnia 2025 roku i szczerze mówiąc, całkowicie zmieniła moje pojęcie o funkcjonowaniu mózgu i naturze emocji.

Dr Lisa Feldman Barrett jest profesorką psychologii, należącą do 0,1% najczęściej cytowanych naukowców na świecie dzięki swoim przełomowym badaniom w dziedzinie psychologii i neurobiologii. Jest autorką kilku bestsellerów, w tym książki «Siedem i pół lekcji o mózgu». Jej prace całkowicie zmieniają nasze rozumienie emocji, mózgu i zdrowia psychicznego.

Po obejrzeniu tego dwugodzinnego wywiadu, postanowiłem podzielić się kluczowymi ideami – uwierzcie mi, są tego warte. Szczególnie jeśli kiedykolwiek doświadczyliście lęku, depresji lub skutków traumy psychologicznej. Dr Barrett proponuje zupełnie nowe spojrzenie na te problemy, wyjaśniając, dlaczego na przykład lęk to nie tylko «nierównowaga chemiczna», ale błąd w prognozowaniu naszego mózgu.

W tym fascynującym wywiadzie dr Lisa Feldman Barrett ujawnia rewolucyjne idee dotyczące pracy naszego mózgu, natury emocji i tego, jak możemy uzyskać większą kontrolę nad swoim życiem. Jej naukowe podejście wywraca do góry nogami tradycyjne wyobrażenia o funkcjonowaniu mózgu i otwiera nowe możliwości zrozumienia zdrowia psychicznego.

Prognozujący mózg: nie tylko reagujemy na świat

Jedno z kluczowych odkryć, którym dzieli się Barrett, polega na tym, że nasz mózg nie tylko reaguje na zewnętrzne bodźce, ale nieustannie prognozuje, co wydarzy się dalej:

«W rzeczywistości dzieje się następująca rzecz: twój mózg nie reaguje, on prognozuje. Gdybyśmy zatrzymali czas właśnie teraz, twój mózg znajdowałby się w określonym stanie i przypominałby sobie przeszłe doświadczenia podobne do tego stanu, jako sposób na przewidzenie, co zrobić dalej. Dosłownie w następnej chwili: czy twoje oczy powinny się poruszać? Czy twoje tętno powinno wzrosnąć? Czy twój oddech powinien się zmienić?»

Wyjaśnia, że mózg najpierw przewiduje działanie, a dopiero potem my odczuwamy. To wywraca tradycyjny model «odczuwamy, a następnie reagujemy». Barrett podaje wyraziste przykłady:

Kiedy pijemy wodę, pragnienie znika niemal natychmiast, choć w rzeczywistości potrzeba około 20 minut, aby woda dostała się do krwiobiegu. Nasz mózg przewiduje rezultat na podstawie wcześniejszych doświadczeń.

Jeśli ktoś regularnie pije kawę o tej samej porze, a potem pominie ten rytuał, często pojawia się ból głowy. Dzieje się tak, ponieważ mózg, spodziewając się zwężenia naczyń krwionośnych od kofeiny, z wyprzedzeniem je rozszerza.

Emocje jako konstrukcje mózgu

Barrett obala utrwalone wyobrażenie, że emocje to ustalone reakcje z wyraźnymi uniwersalnymi wyrazami:

«Kiedy ktoś się złości, ludzie marszczą brwi w około 35% przypadków. Oznacza to, że w 65% przypadków, gdy ludzie się złoszczą, robią coś innego wyrazistego swoją twarzą. A przez połowę czasu, gdy ludzie marszczą brwi, wcale nie są źli.»

Wyjaśnia, że emocje to nie wrodzone schematy reakcji, ale konstrukty naszego mózgu, tworzone na podstawie przeszłych doświadczeń i bieżących sygnałów sensorycznych. Emocje nie «mieszkają» w określonych obszarach mózgu – są tworzone w momencie przeżywania.

Trauma i zdrowie psychiczne przez pryzmat prognozującego mózgu

Szczególnie interesująco Barrett wyjaśnia naturę traumy:

«Trauma nie jest tym, co dzieje się z tobą w świecie. Wszystko, czego doświadczasz, jest kombinacją zapamiętanej przeszłości i sensorycznej teraźniejszości. Może zdarzyć się niepomyślne wydarzenie, które nie będzie dla ciebie traumatyczne, ponieważ nie wykorzystujesz przeszłych doświadczeń, aby nadać mu sens traumy.»

Podaje przykład młodej dziewczyny z innej kultury, która doświadczała przemocy fizycznej, ale nie wykazywała oznak traumy, dopóki nie obejrzała programu Oprah, gdzie inne kobiety dzieliły się podobnymi doświadczeniami i swoimi traumatycznymi reakcjami. Po tym dziewczyna zaczęła doświadczać objawów traumy.

«To, co stało się z trajektorią Marii, można opisać tak: postrzegała coś jako nieprzyjemny aspekt życia fizycznego, a następnie zaczęło to dotyczyć jej osobiście.»

Barrett podkreśla: «Czasami w życiu ponosisz odpowiedzialność za zmianę czegoś nie dlatego, że to twoja wina, ale dlatego, że jesteś jedyną osobą, która może to zrobić.»

Depresja jako zaburzenie «budżetu ciała»

Barrett przedstawia rewolucyjne spojrzenie na depresję jako problem metaboliczny. Wyjaśnia, że podstawową funkcją mózgu jest regulowanie ciała, utrzymywanie jego energetycznego «budżetu».

«W naszym laboratorium myślimy o depresji jako o… Pozwólcie, że się cofnę i powiem, że najważniejszą pracą waszego mózgu tak naprawdę nie jest myślenie. To nie uczucia. To nawet nie widzenie. To regulacja waszego ciała. Regulacja waszego metabolizmu. W istocie, to najważniejsza praca waszego mózgu.»

Opisuje osobiste doświadczenie z córką, która cierpiała na depresję kliniczną, i jak sobie z tym poradzili, celowo pracując nad «budżetem ciała»:

• Ograniczenie korzystania z ekranów przed snem
• Ograniczenie mediów społecznościowych
• Regularna aktywność fizyczna
• Odżywcze jedzenie
• Przyjmowanie kwasów tłuszczowych omega-3
• Wsparcie społeczne i empatia
• Regularny rytm snu

«I myślę, że jednym z powodów, dla których czuje się teraz dobrze, jest to, że rozumie swój nastrój nie jako problem psychologiczny. Rozumie go jako symptom czy barometr swojego budżetu cielesnego.»

Więcej kontroli i odpowiedzialności

Główny wniosek, który proponuje Barrett: rozumiejąc, jak działa nasz mózg, zyskujemy większą kontrolę nad swoim życiem:

«To oznacza, że masz więcej wyboru. To oznacza, że masz więcej kontroli. To oznacza, że możesz projektować swoje życie… Wszyscy mają więcej kontroli nad tym, co czują i robią, niż myślą.»

Wyjaśnia, że możemy zmienić swoje doświadczenie na dwa sposoby:

1. Wrócić do przeszłości i zmienić znaczenie tego, co się wydarzyło (psychoterapia)
2. Tworzyć nowe doświadczenia w teraźniejszości, które staną się podstawą dla przyszłych prognoz

«Jeśli rozumiesz, że wszystko, czego doświadczasz teraz, staje się ziarnem dla przyszłych prognoz, to możesz całkiem świadomie tworzyć dla siebie nowe doświadczenia. Możesz otworzyć się na nowe pomysły. Możesz kontaktować się z ludźmi, którzy różnią się od ciebie. Możesz ćwiczyć określone doświadczenia, tak jak ćwiczyłbyś każdą umiejętność.»

Praktyczne wnioski

Wywiad z dr Barrett daje nam kilka ważnych lekcji dla poprawy naszego życia:

1. Rozumiej swoje emocje jako konstrukcje, a nie jako nieuniknione reakcje. Możemy nauczyć się różnie interpretować te same fizyczne doznania.
2. Dbaj o swój «budżet ciała» – regularny sen, zdrowe odżywianie, aktywność fizyczna i zarządzanie stresem bezpośrednio wpływają na twoje zdrowie psychiczne.
3. Twórz nowe doświadczenia zamiast utykać w starych schematach. Jak mówi Barrett: «Jesteś tym, co robisz w danej chwili.»
4. Pamiętaj o społecznej naturze człowieka: «Najlepsze dla układu nerwowego człowieka jest inny człowiek. Najgorsze dla układu nerwowego człowieka jest inny człowiek. Po prostu niewłaściwy.»
5. Rozwijaj elastyczność, stopniowo wystawiając się na nowe doświadczenia i ucząc mózg adaptacji.

Nowatorskie idee Barrett o prognozującym mózgu zachęcają nas do przemyślenia tradycyjnych wyobrażeń o zdrowiu psychicznym i dobrostanie emocjonalnym. Jak mówi: «Zrozumienie tych podstawowych zasad operacyjnych jest kluczem do sensownego życia.»